एक बरबाद पंधरा ऑगस्ट

आज दुपारी टी.व्ही. वर 'हंट फॉर रेड ऑक्टोबर' लागलेला.
मग तो बघुन झाल्यावर कम्युनिज्म, रशियन एकॉनॉमी, अफघाणिस्तान यावर माधुरीशी सविस्तर गप्पा मारल्या.
हल्ली मला अभ्यास करायला लावण्यापासुन परावृत्त करण्यासाठी मी माधुरीशी कुठल्याही विषयावर गप्पा मारतो!
परवा तिची आई तिला कुठल्यातरी नातेवाईकाबद्दल सांगत होती. मुलगी नको म्हणुन त्या नातेवाईकाने बायकोस पाचव्या महिन्यात ऍबॉर्शन करायला भाग पाडलं.
माधुरीला तो सगळा प्रकार भयानक 'सिक' वाटला.
मी म्हटलं - खरंय, काही लोक करतात तसं. तसं करणं हा कायद्याने गुन्हा आहे. पण हॅलो - इट हॅपन्स! आज जेवायला काय आहे?
माधुरी म्हणे - तुला काहीच कसं वाटत नाही?
म्हटलं - बाई, आज तुम्ही सकाळपास्नं काय केलंत? आठव - उठुन कॉफी, मग माझ्यासाठी 'टर्की सॅन्डविच' (डोशाचं पीठ नीट भिजलं नव्हतं म्हणुन टर्की सॅन्डविच - आनंद आहे), मग मेल चेक, मग सिऍटल टाईम्स आणि मायक्रोसॉफ्ट वेबसाईट वर जाऊन काल मायक्रोसॉफ्टला जो 'बिलियन डॉलरचा' फटका बसला त्याची बातमी, गूगल, सिस्को वर नजर -
मग?
मग काय? टेक्नॉलॉजी पेज सोडुन कधी फ्रंट पेज वाचलंयस? मी मागचे वीस वर्ष वाचतोय. अशा प्रकारांवर राग येऊन येऊन रागच आता एवढा बोथट झालाय कि....
पण अशा गोष्टिंबद्दल काहीच नाही करायचं?
वेल, आपल्यापुढे दोन पर्याय आहेत - एकतर काहीच नाही करायचं, गप्प बसायचं किंवा निदान आपल्यापुरती न्याय्य वाटेल अशी कृती करायची. अशा माणसांशी संबंध तोडायचे, अशांचे अपराध चव्हाट्यावर आणायचे, अशा लोकांना निर्भीडपणे त्यांनी केलेल्या कृत्यांचा जाब विचारायचा. आहे हिंमत? असेल तर होणाऱ्या परिणामांना सामोरं जायला मी तुझ्या बरोबर आहे. मी तुला असं कर किंवा तसं सांगणार नाही. तुला योग्य वाटेल ते कर - आय ऍम शुअर तू करशील ते योग्यच करशील.

आता त्या नातेवाईकाची शामत नाही.
बऱ्याच लोकांना माझं व्यक्तिमत्व आक्रमक वाटतं.
याचं कारण त्यांनी माझ्या बायकोला (अजुन) पाहिलेलं नाहिये.
'इजाझत' मधली 'सुधा' आठवतिये?
माधुरी बऱ्याचदा मला सुधा सारखी वाटते - सच और सही!
ती ज्या एकाग्रतेने (आणि आक्रमकपणे) कुठलाही प्रॉब्लेम सोडवते ते पाहिलं कि मला मी तिचा प्रतिस्पर्धी नसल्याबद्दल 'बरंच बरं' वाटतं!
यावेळचे दोन पर्याय मी सुचवले पण युजुअली तिचे फंडे वाईट क्लिअर असतात.
तिला भेटायच्या आधी मी बऱ्याच गोष्टिंबाबत सतत वैतागलेला असायचो - मराठी साहित्य/चित्रपट यांची परिस्थिती ते रस्त्यावरचं ट्राफिक. पण ती 'शॉशॅन्क' मधल्या रेडच्या थंडपणे 'गेट बिझी लिव्हिंग ऑर गेट बिझी डाइंग' म्हणते आणि मुख्य म्हणजे ते आचरणात आणते.
जाऊदे माझं 'बायको पुराण' खूप झालं नाहीतर 'कसं काय' वरुन संगिताचं टिकास्त्र यायचं - मराठी ब्लॉग्ज बायकोत फार गुरफटलेत म्हणुन! :)

हल्ली कधी कधी मलाही आश्चर्य वाटतं.
एकेकाळी 'एक बरबाद पंधरा ऑगस्ट' वाचुनही पेटणारा मी हल्ली कुठल्याही सामाजिक प्रश्नांबाबत थंड का झालोय? रादर थंड झालोय का?
तर उत्तर - हो आणि नाही.
हो - कारण त्याने नुसतीच चिडचिड होते, कृती शून्य. मग आणखी चिडचिड आणि त्याचा हातातल्या कामांवर होणारा परिणाम.
नाही - कारण प्रचंड विचार करुन आणि देशाचं भलं करण्याचे प्लॅन्स आखुन आपण शेवटी वेळ येते तेव्हा बदल करु शकतो का? मग ते महत्वाचं नाही का - असा प्रश्न पडतो.
मग आजुबाजुला कुणी गरज नसताना राखीव जागा अडवायला लागला, हुंडा घ्यायला लागला, मुलगी नको म्हणुन भ्रुणहत्या करायला लागला, भ्रष्टाचार करु लागला कि मी त्या व्यक्तीला त्या कृत्याचा जाब विचारणे ही माझी नैतिक जबाबदारी मानतो. ती जर सगळ्यांनीच पाळली तर या गुन्ह्यांना मिळणारं 'सामाजिक संरक्षण' कमी होईल असं माझं (अर्थात वैयक्तिक) मत.
ए.पी.जे. अब्दुल कलामांना एकाने एकदा विचारलं - भ्रष्टाचार दूर कसा होऊ शकेल?
त्यांचं उत्तर असं होतं कि भ्रष्टाचार तीनच लोक दूर करु शकतात - तुमचे पालक आणि तुमचे प्राथमिक शिक्षक.
हे नैतिकतेचे धडे तुम्हाला तुमच्या पालकांकडुन अथवा शिक्षकांकडुन मिळाले नसतील तर तुमचं दुर्दैव!
मिळाले असतील आणि तरीही तुम्ही षंढत्वाचा पर्याय स्विकारला असाल - तर तुमच्या पोरांचं दुर्दैव!!
वर उद्या तो नातेवाईक प्राणी त्याला जाब विचारल्याबद्दल आमच्यावरच डाफरला कि भाऊ - अमेरिकेत बसुन असे फंडे पाडणं सोपंय, इथे हुंड्यावाचुन पोरींची लग्न अडतात - तर काय करायचं?
तर जमेल तेवढं करायचं.
शेवटी त्याला मला नाहीतर कुणालातरी कधी ना कधी जाब द्यावाच लागणार आहे.....

आज खरं तर लिहायला काही 'सलग' विषय नाहिये.
दरम्यान फोरसिथचं 'आयकॉन' पूर्ण केलं (ते सध्या माधुरी वाचतेय), स्टीफन किंगचं 'डिफरंट सीझन्स' वाचलं. (बहुतेक ह्याचा उल्लेख आधीच्या कुठल्यातरी पोस्टमध्ये 'थ्री सीझन्स' म्हणुन केलेला). गंमत म्हणजे किंग भयकथांसाठी प्रसिद्ध आहे - आणि मी त्याचं एकही 'भयानक' पुस्तक वाचलं नाहिये!
उपमन्यु चॅटर्जीचं 'इंग्लिश ऑगस्ट' मिळवायचा प्रयत्न चालू आहे. (यावर याच नावाचा एक पिक्चर निघालेला १०-१५ वर्षांपुर्वी. त्यातला शिवाजी साटमचा रोल चांगलाच लक्षात राह्यलाय.) 'हू किल्ड डॅनियल पर्ल?' हे ही मिळवायचा प्रयत्न करतोय.
पुस्तकांचा विषय फक्त 'अपडेट' देण्यासाठी.
खरंतर आज योगेशच्या अवचटांवरच्या लेखाने बऱ्याच आठवणींत नेलं.
मग माधुरीला अवचट, अन्वर काका, अरुणा काकू आणि 'जुई अन्वर अरुणा', त्यावरुन विनय सर, मुक्तांगण, पु.ल., याबद्दल भरपुर सांगितलं.
ही सगळी डिस्कशन्स 'हंट फॉर रेड ऑक्टोबर', 'कॉन्टॅक्ट' आणि 'थेल्मा ऍन्ड लुई' च्या अवतीभवती बागडत राहिली.

अभ्यास टाळण्यासाठी काहीही....

पचपन खंबे लाल दीवार

चक्रव्यूहात शिरण्यापूर्वी
मी कोण आणि कसा होतो
हे मला आठवणारच नाही.

चक्रव्यूहात शिरल्यानंतर
मी आणि चक्रव्यूह यात
फक्त होती जीवघेणी जवळीक

हे मला कळणारच नाही.
चक्रव्यूहाबाहेर पडल्यावर
मी मोकळा झालो तरी
चक्रव्यूहाच्या रचनेत फरक पडणारच नाही.
मरावं कि मारावं
मारलं जावं की जीव घ्यावा
याचा कधीच निकाल लागणार नाही.
झोपेतला माणूस
झोपेतून उठून जेव्हा चालायला लागतो
तेव्हा स्वप्नातलं जग
त्याला पुन्हा दिसणारच नाही.

निर्णायक प्रकाशात
सगळं सारखंच असेल का?
एका पारड्यात षंढत्व
दुसऱ्या पारड्यात पौरुष
आणि तराजूच्या काट्यावर
नेमकं अर्धसत्य?

- दिलीप पुरुषोत्तम चित्रे (एकुण कविता - २)

भयानक दाट पोकळीत हरवल्यावर गरगरत्या आवर्तात असल्या भयानक कविता का आठवाव्यात?
कुठलंही नातं चक्रव्यूहासारखं का भासावं?
कि प्रत्येक नातं भयानक मोहक असतं - ज्याचे धडे गर्भातच मिळतात - आणि बाहेर आल्यावर नुस्ती एका नात्यातुन दुसरीकडे ओढाताण, फरफट?
अर्धसत्यापासुन स्वत:ला दूर ठेवण्याच्या प्रयत्नात सत्य-असत्याच्या भेदाने एवढं कन्फ्युजन का व्हावं?
जगातल्या - आणि स्वत:तल्याही - पीटर कीटिंग्जचा कुठल्याही हॉवर्ड रॉर्कवर एवढा खार का असावा?
मन मनास उमगत नाही - आधार कसा शोधावा?
स्वप्नातील पदर धुक्याचा - हातास कसा लागावा?

गर्भाशयात असह्य झालो
की बाहेर
तिथं असह्य नकोसे झालो
की अजुन पुढे
तिथे तिथूनही सर्वत्र
बोचू नाही म्हणून
अजून अजून
पुढे पुढे पुढे
लांब लांब लांब दूर होत
गर्भाशयापासून अगोदरच्या प्रत्येक

सहन करुन शकत नाही
हे सगळं स्वत:सकट
आवडीनिवडीच्या हवाल्यावर
नेहमीच आपलं अस्ताव्यस्त गबाळ
आखडुन घ्यायला बघतो
वेळ आल्यावर म्हणून
होऊ शकत नाही
आपलं समूळ स्थलांतर
दुसरीकडे

एकदम एखाद्या परग्रहावर जाईन
मी त्यापेक्षा फट्कन
सगळं नवं अपरिचित कोरं
वस्तु व्यक्ती त्यांचे प्रकार वेगळे
लैंगिकतेच्या प्रजननाच्या पद्धतीही
विनिमय चलनवलन चालीरिती व्याख्या वेगळ्या
नवी नाती मूल्यं धेयं जातीपाती नीतिरचना
यशापयश सुखं दु:खाच्या कल्पनाही वेगळ्याच
वेगळ्या संवेदना, अनुभव तो घ्यायच्या पद्धतीही
ज्ञान-अज्ञान वेगळं
संवेदनांच्या फल:श्रुतीच वेगळ्या
विश्वाच्या श्रेयाच्या ज्ञानाच्या न्यायाच्या
सौंदर्याच्या करुणेच्या कल्पनाच
वेगळ्या त्यांच्या जागाही

तिथं थियरींच्या थापा कशा मारतील
तिथं शोध कसे लागतील
तिथं कविता कशा करतील
वाङ्‍मय कसं असेल
विषय काय असतील
मृद्‍गंध कसा असेल तिथं पाऊस
पाणी एच२ओ च असेल असं नाही
पदार्थ रेणूसूत्रं अणुभार अणुक्रमांकही कसे?
हायब्रिडायझेशनच्या बॉडिंगच्या
एनर्जीस्टोरेज-डिस्ट्रीब्यूशन-कक्षा
सुद्धा कशा इथल्यापेक्षा
चवी रंग पोत पैस कसे कसे

तिथं मी सजीवांना-नीर्जीवांना
जे कोणी जे कसे
असतील त्यांना नव्या भाषेनी
हाक मारीन नातलग करीन
माझ्याळवीन लिपिन

ते माझ्या विश्वजाणीवेचा
अतूट अंश असतील
आम्ही पूर्ण क्षमतेनी
पणाला लागलेले असू
मी त्यांना माझ्याळवीन
मी मला त्यांच्याळवीन

- सलील वाघ

-----------------------------------------

बहुतेक रद्द केलेला पिक्चर, आणि जागुन काढलेल्या रात्रीचं सार म्हणजे -

सगळा जमाखर्च बघण्यासाठी
जुनी कॅलेंडरं घेउन बसल्यावर
समजतं आपण किती निरर्थक भर्कटतो
निष्पर्ण झाडांतून सरकत जाणारा चंद्र
नदीत तरंगणारी इमारतींची प्रतिबिंब
समुद्र आकाश टेकड्या विजा सूर्य तारे
भावल्यांसारखी माणसे अन पावसाळे
हे सगळेच असतात पुन्हा पुन्हा येणारे
तरी क्षणांच्या चिमटीत पकडता आलं नाही
यातलं सगळंच आपल्याला
त्यांनी एकमेकांना दिलेल्या शिव्यांचाच
आपण अभ्यास केला इमान्दारीत
उगीच जबडे दुखावले प्रश्नांच्या बडबडीनी
अन पळ काढला खरी उत्तरं आली
तेव्हा भीतीनी बसून राह्यलो
कवितेच्या टिकाऊ वळचणीला
बेमालूमपणे

- सलील वाघ


व्हईल ते जाईल.....