दशद्वार

समर ऑफ नाइंटी सिक्स.....
पहिल्या सेम च्या डिस्टिंक्शन च्या जोरावर घातलेला धुमाकुळ.
परिक्षेच्या अल्याड-पल्याड वाचलेली - कळ्या नि सत्यजित ने दिलेली - 'दशद्वार से सोपान तक', 'आमचा बाप अन आम्ही', 'काजळमाया', आणि 'द फाउंटनहेड'.
मिन्ना शी अविदा च्या राजीनाम्यावर झालेले वाद.
भाबडं ऊन नि एकट्या कविता....

आज मिन्ना ची माझ्या शाळेचा पर्यवेक्षक झाल्याची मेल आली आणि कधीकाळी वाचल्या पुस्तकासारखा 'समर ऑफ नाइंटी सिक्स' ओझरता दिसला.

आंबेडकरांबद्दल खराखुरा आदर 'आमचा बाप...' ने शिकवला आणि - जो मणक्यात हरतो तो खरा 'दलित' - हे ही. शाळेत वडापावची ऐपत नसताना आंबेडकरांच्या 'दिवसाला एका सॅंडवीच वर पीएचडी' ची 'जय भीम - कुठंही हिंड' च्या जोशात प्रमाणाबाहेर टवाळी करायचो. अस्पृश्यतेवर मात करुन कोलंबिया युनिव्हर्सिटीतून पोलिटिकल सायन्स आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स मधून इकॉनॉमिक्स मध्ये पीएचडी मिळवलेला हा माणुस भारतात परतुन फक्त कायदा किंवा राजकारण नव्हे तर सोम्यागोम्याचं आयुष्य कसा पालटवु शकतो हे या पुस्तकात आणि आजुबाजुच्या अनेक मित्रांत दिसलं.
आज दळभद्री कारणं सांगुन भारतात परतायचं टाळणाऱ्या माझ्यासारख्या माझ्यांची कीव आली आणि 'दलित' झाल्यासारखं वाटलं.

'काजळमाया' ने प्रचंड डिप्रेशन आणलं.
'अजुन बरेच वर्षे जी.ए. वाचायचा नाही' हे ठरवून नि पाळूनही 'काजळमायाची काजळी' अजुन जिथे तिथे सापडते. काजळमायाची काजळी आणि फाउंटनहेड चा उजेड!
हे पुस्तक वाचताना आलेली 'धिस इज इट' ची भावना आज इतके वर्ष टिकेल हे तेव्हा सांगुनही खरं वाटलं नसतं!!
हरिवंशराय बच्चनच्या आत्मचरित्राच्या तिसऱ्या खंडाचं नाव 'दशद्वार से सोपान तक'!
दशद्वार त्यांच्या पहिल्या घराचं नाव - सोपान शेवटच्या.

पण आजचा विषय ही पुस्तकं नाहिच.
काल माधुरीला आमच्या नविन घराच्या चाव्या मिळाल्या.
गुल्टी प्रथेप्रमाणे तिने तिच्या बहीण आणि मेव्हण्याबरोबर नविन घरी जाऊन दूध उतू जावू देवून वगैरे 'वास्तुशांत' केली.
मग फोन वर तिची अखंड बडबड - इथे असं आहे, तिथे ते ठेऊ, खुर्च्यांची कव्हर्स, शेजारी कोण रहातं, बाहेर झाडांची दाटी किती, तुझे जुने कपडे आणि बाथरुम मधलं मॅट आणलंस तर खबरदार!
माझा सगळ्याच गोष्टींत जीव अडकतो. (च्यायला हे कंफरटर - रेड क्रॉस, विशाल, सिध, अजित आणि मागच्या चार वर्षांत घरी आलेले अनेक मित्र एवढा प्रवास करुन माझ्यापर्यंत पोहोचलंय....ते काय असंच टाकुन द्यायचं?)
तिच्या सगळ्या गोष्टींना हो हो म्हणुन मी ते मॅटच काय घरातली रद्दीही घेउन सिऍटल ला जायचा विचार करतोय!
तिला कॉन्व्हर्सेशन मोनोपोलाइज करण्यापासून परावृत्त करण्यासाठी हैदराबाद ला जाताना तिच्या (न पिणाऱ्या) बाबांसोबत स्टील च्या ग्लासातुन कशी हेयवर्ड-५००० पिली याची 'रोमहर्षक' गोष्ट सांगितली. आश्चर्य म्हणजे तिलाही ती खरी वाटली! असं कुणी हळुच 'बाटलीत' आल्यावर धमाल येते!!
मग तिला म्हटलं - चल आपल्या नव्या घराला एक छान नाव देऊ!
तिला काही सुचेना.
ती म्हणे 'अभिजित-माधुरी' म्हणुयात.
च्यायला हे काय नाव झालं?
त्यापेक्षा त्याचा शॉर्ट फॉर्म करुन 'अधुरी' म्हणू वगैरे विनोद झाले.
मग तिला म्हटलं 'दशद्वार' ठेऊ!
तिला त्यामागची गोष्ट सांगितली.
बच्चन.
मधुशाला.
'दशद्वार'.
'सोपान'.
आणिही सुचेल ते.
तिलाही नाव आवडलं....

आमचं 'सोपान' कुठे असेल - माहित नाही.
या घराला दहा दारं नसतीलही -
पण या घराला सुखाच्या, एकमेकांबद्दलच्या आदराच्या, प्रेमाच्या दाही दिशा खुल्या राहो ही 'स्थपती' कडे प्रार्थना.